Deze week staat in Knack het artikel ‘Wij zijn de mannen die de GAS doen brannen’ van Stijn Tormans. De zin van Gemeentelijke Administratieve Sancties (GAS) wordt tegenwoordig steeds enthousiaster bezongen door lokale en nationale beleidsmakers. Het stevige stuk van Tormans staat stil bij de mogelijke onzin van GAS. Zelf ben ik opgetogen dat we dat geluid ook eens mogen horen. Alle nobele doelen ten spijt: de GAS doen niet alleen dienst als stok achter de deur, maar ook als stok om te slaan op wie al is gevloerd.

Even de historiek samenvatten: het systeem van GAS bestaat in België sedert 1999. Het kwam tot stand vanuit de vaststelling dat kleine overtredingen (voornamelijk milieuovertredingen) niet of niet snel genoeg werden bestraft via het overwerkte gerecht. Sindsdien kunnen ook gemeenten inbreuken tegen hun reglement vaststellen én bestraffen: sneller, efficiënter, iedereen content. Sinds 2004 kunnen de GAS breder worden toegepast: meer inbreuken kunnen met een GAS beboet worden, meer mensen mogen een overtreding vaststellen (ook ambtenaren van de gemeente) en meer mensen kunnen worden beboet (ook minderjarigen vanaf 16). Op vandaag liggen verschillende wetsvoorstellen klaar om de GAS nog uit te breiden: een leeftijdsverlaging tot 14 en zelfs de mogelijkheid om te straffen met een plaatsverbod.

Intussen zien we de praktijk ontsporen. Er zijn getuigenissen van mensen die een GAS kregen voor spuwen op de grond (Leuven), voor na middernacht met een pint over straat lopen (Schaarbeek), voor vreedzaam protest van 60+ers op de Grote Markt van Antwerpen. Onlangs nog dacht ik op een artikel van de Rechtzetting te stoten, maar niets was minder ironisch bedoeld: in Hasselt, Zonhoven en Diepenbeek kan je een boete krijgen als je op de leuning van een bank zit.

Nu hoor ik u al denken: die nieuwe van de sossen gaat een beetje pleiten voor straffeloosheid of wat? Verre van, dat zou namelijk contraproductief en vooral naïef zijn. In mijn visie is het omgaan met overlast in een samenleving, zeker op een kleine schaal zoals een stad of een wijk, altijd een evenwichtsoefening tussen het bewaren van de warmte en het handhaven van de orde. ‘Het bewaren van de warmte’, dat schrijf ik op straffe van voor wollig te worden versleten. Ik schrijf het toch, want ik meen het. Ik wil niet leven in een stad of een wijk waar agenten en GAS-ambtenaren het dagelijks verkeer tussen mensen moeten regelen. ‘Het handhaven van de orde’, natuurlijk is dat nodig. Niemand geniet van de aanblik van een in een stort omgetoverde Graslei.

Een evenwichtsoefening dus. Wie herhaaldelijk met overlast wordt geconfronteerd of erger, wie slachtoffer is van geweld, wil daar een reactie van de samenleving op zien. Als die reactie uitblijft (een dader die niet wordt gestraft, een stort dat niet wordt geruimd) staat dat garant voor frustratie, ongenoegen, gevoelens van vernedering of onrechtvaardigheid. De oefening bestaat erin om die reactie altijd zinvol en proportioneel te houden. Zo niet, dan creëer je bij wie je bestraft evengoed frustratie, ongenoegen, gevoelens van vernedering of onrechtvaardigheid. Wie denkt met (te) strenge straffen de verzuring van het samenlevingsklimaat tegen te gaan, is dus goed fout.

De gemeentelijke administratieve sancties zijn een nuttig instrument om in onze stad een zinvol sanctioneringsbeleid te voeren. Wel moeten ze toegepast worden voor weloverwogen overtredingen. En moeten we erover waken dat ze geen vrijgeleide betekenen om mensen weg te pesten. Met “Weg is weg” verkoop je een kuisproduct, geen politiek project. (U mag zelf opzoeken wie volgende gevleugelde woorden sprak: “GAS is het middel om druggebruikers weg te pesten”.)

Als het van mij afhangt, houden we doelbewust pesten en andere onzin zover mogelijk uit onze stad van de toekomst.